Ferðamálastofa og Stjórnstöð ferðamála standa nú sameiginlega að gerð svonefndra áfangastaðaáætlana - DMP (e. Destination Management Plans) í samvinnu við markaðsstofur landshlutanna, sem fara með verkefnisstjórn áætlangerðarinnar á sínum svæðum. Í þessari grein sem birtist í fjölmiðlum fyrr í haust fara þær Ólöf Ýrr Atladóttir ferðamálastjóri og Hrafnhildur Ýr Víglundsdóttir, verkefnisstjóri svæðisbundinnar þróunar á Ferðamálastofu, yfir verkefnið. M.a. forsögu þess, hvað áfangastaðaáætlanir fela í sér og hvers er vænst af þeim.
Við lifum á öld ferðalangsins. Á undanförnum áratugum hefur ferðum fólks í afþreyingarskyni fjölgað mjög og samkvæmt spám Alþjóðaferðamálastofnunarinnar verður ekkert lát þar á.Væntingar reyndra ferðalanga um upplifun, afþreyingu og þjónustu hafa vaxið og æ fleira fólk hefur lifibrauð sitt af því að framreiða þessa upplifun. Á sama tíma vex skilningur á því hversu mikil og djúpstæð áhrif ferðaþjónusta getur haft á það samfélag og umhverfi sem hún hrærist innan, sem og hversu mikilvægt það er að atvinnugreinin dafni í sátt við íbúa og náttúru.
Áfangastaðurinn er grunneining ferðaþjónustunnar og mikilvægt er að uppbygging hans og skipulag séu hugsuð frá grunni. Kortleggja þarf stöðuna með tilliti til þjónustuframboðs, sérstöðu og auðlinda, en ekki síst kanna hug íbúa, sem eru líka ein grundvallarauðlind ferðaþjónustunnar, til atvinnugreinarinnar – og fá fram hugmyndir fólks um hvaða áhrif það vill sjálft að greinin hafi á daglegt líf og nánasta umhverfi íbúa.
Ferðamálastofa hefur um árabil talað fyrir því að þróun ferðaþjónustunnar verði mótuð á heildstæðan hátt, að lagt verði í þá vinnu að samþætta áætlanagerð, greina þarfir á víðum grunni og móta rekstraráætlanir ríkis og sveitarfélaga í auknum mæli með hliðsjón af ferðaþjónustunni, þörfum hennar, sem og áhrifum á samfélag og umhverfi.
Starfsfólk Ferðamálastofu hefur frá árinu 2014 kynnt sér sér gerð áfangastaðaáætlana (Destination Management Plans) víða um heim og mótað tillögur um með hvaða hætti beita mætti þessari aðferðafræði á heildstæðan hátt á Íslandi, ferðaþjónustu og samfélaginu öllu til heilla. Verkefnið var sett á forgangslista verkefna í Vegvísi fyrir ferðaþjónustuna 2015 og var árið 2016 sett af stað í góðri samvinnu Ferðamálastofu og Stjórnstöðvar ferðamála.
Engum dylst hugur um þann gríðarlega vöxt sem einkennt hefur íslenska ferðaþjónustu undanfarin ár og íslenskt samfélag hefur notið góðs af. Ferðaþjónustan hefur skipað sér í efsta sæti á lista þeirra atvinnugreina sem afla okkur erlends gjaldeyris, hún hefur skapað lungann af þeim störfum sem sárlega vantaði í kjölfar efnahagshrunsins árið 2008, hún er drifkrafturinn að baki hagvexti undanfarinna missera. Hin mikla fjölgun ferðamanna, hefur á sama tíma skapað ýmsar áskoranir. Íslenskt samfélag hefur þannig þurft að ganga gegnum krappt lærdómsferli, bæði að greina hverjar áskoranirnar eru, en ekki síður móta leiðir til að bregðast við þessum áskorunum með það að markmiði að tryggja til langs tíma sjálfbæran vöxt atvinnugreinarinnar í sátt við umhverfi og samfélag. Þetta eru ekki lítil viðfangsefni.
Með gerð áfangastaðaáætlana er átt við heildstætt ferli þar sem litið er til skipulags og samhæfingar í þróun og stýringu allra þeirra þátta sem geta haft áhrif á upplifun ferðamanna á viðkomandi svæði/áfangastað, þ.m.t. þarfir gesta, heimamanna, fyrirtækja og umhverfis. Áfangastaðaáætlun er sameiginleg stefnuyfirlýsing sem hefur það að markmiði að stýra uppbyggingu og þróun svæðis yfir ákveðinn tíma, skilgreina hlutverk hagsmunaaðila, tiltaka beinar aðgerðir sem hver og einn hagsmunaaðila ber ábyrgð á og hvaða bjargir/auðlindir þeir hyggjast nýta við þá vinnu.
Hvernig verður unnið?
Fyrsti áfangi verkefnisins fólst í mótun verkefnisáætlunar og vali á erlendum ráðgjafa, auk kynningarstarfs og þjálfunar umsjónaraðila. Stjórnstöð ferðamála hélt utan um þessa vinnu og fjármagnaði að stærstum hluta og lauk áfanganum í mars á þessu ári.
Annar áfangi verkefnisins snýr að áætlunargerðinni sjálfri en sú vinna er fjármögnuð af Ferðamálastofu með myndarlegu 100 milljón króna framlagi á næstu tveimur árum. Við vinnuna nýtur stofnunin mikilvægs liðsinnis markaðsstofa landshlutanna sem stýra áætlunargerð á sínum verkefnasvæðum. Í öllu ferlinu er lögð mikil áhersla á samtal og samráð opinberra aðila, fyrirtækja, ferðaþjónustunnar og íbúa. Einnig er mikilvægt að taka fram að áfangastaðaáætlanir eru lifandi verkfæri sem endurskoðaðar verða reglulega í takt við breyttar forsendur greinarinnar.
Gert er ráð fyrir að áætlanagerð ljúki á árinu 2018, og að þá verði tilbúin ýtarleg gögn um stöðu mála í hverjum landshluta, sameiginleg markmið sem fólk er sammála um að stefna að í málefnum ferðaþjónustunnar og skilgreindar leiðir og verkefni sem þarf að vinna til þess að ná þeim markmiðum.
Ljóst er að til þess að sú mikla vinna sem hagsmunaaðilar um allt land eru núna að inna af hendi skili tilætluðum árangri, verða áfangastaðaáætlanirnar að verða leiðarljós í áætlanagerð og verkefnafjármögnun á næstu árum. Vinna þarf markvisst eftir áætlun hvers svæðis og taka mark á henni til þess að tryggja til framtíðar þá hagsmuni sem hér liggja undir. Stjórnvöld verða að vera tilbúin til að taka tillit til þeirra, sem og aðrir hagsmunaaðilar. Aðrar opinberar áætlanir ríkis og sveitarfélaga þurfa einnig að endurspegla þær áherslur sem hér eru markaðar og öfugt. Allt þarf þetta að spila saman svo við göngum öll í sömu áttina. Við þurfum öll að vinna saman.
Ferðaþjónustan er mikilvæg atvinnugrein, sem getur, ef rétt er á spilum haldið, auðgað mannlíf og tryggt fjölbreytni í búsetuskilyrðum um allt land til langrar framtíðar. Við væntum mikils af þeirri vinnu sem núna er í fullum gangi um allt land og trúum, að með samstilltu átaki getum við byggt upp ferðaþjónustu sem einkennist af metnaði, fyrirhyggju og framtíðarsýn.
Ólöf Ýrr Atladóttir, ferðamálastjóri
Hrafnhildur Ýr Víglundsdóttir, verkefnisstjóri svæðisbundinnar þróunar á Ferðamálastofu
