A systemic approach to assessing the environmental impacts of tourism and the attractiveness of tourist destinations

Hér eru kynntar niðurstöður rannsóknaverkefnis undir stjórn Rannveigar Ólafsdóttur, prófessors í ferðamálafræði við Háskóla Íslands, og eru meðal þeirra verkefna sem Ferðamálastofa ákvað á árinu 2014að láta ráðast í, með hliðsjón af mikilli fjölgun ferðafólks og álags sem af henni hefur skapast.

Skýrslan nefnist „A systemic approach to assessing the environmental impacts of tourism and the attractiveness of tourist destinations“ eða „Áhrif innviða á þróun ferðamannastaða á hálendinu í ljósi kerfisgreiningar.“ Meðhöfundur Rannveigar er Dr. Hörður V. Haraldsson, sérfræðingur við náttúrufræðistofnun Svíþjóðar. Líkt og fram kemur í skýrslunni þá einkennist samband ferðamennsku og umhverfis af flóknu samspili margra þátta, sem með aukinni uppbyggingu ferðaþjónustu getur haft töluverð umhverfisáhrif og smám saman breytt upplifun ferðamanna, og að lokum breytt tegund þeirra ferðamanna sem velja að heimsækja ákveðin svæði. Nauðsynlegt er efla þekkingu og skilning á eðli þeirra breytinga sem hvert stig uppbyggingar innviða og þjónustu hefur á hvort tveggja ferðamennsku og umhverfis svæða.

Til að greina breytingar á ásýnd umhverfis er stuðst við kerfisgreiningu. Kerfisgreining er sú aðgerð að greina ferli til að skilja orsakasamhengi þess og uppbyggingu. Breytur eru flokkaðar og settar upp í fræðilegt hugrænt líkan, svokallað orsakalíkan (e. causal loop diagram). Allir áhrifaþættir kerfisins eru síðan skilgreindir til að fá heildaryfirlit yfir vægi allra þátta. Á þann hátt er unnt að auðkenna og greina mikilvægustu áhrifaþætti hvers ferlis. Markmið kerfisgreiningar er þannig að auka skilning á samspili allra áhrifaþátta og auðvelda skilning á orsökum og afleiðingum.

Niðurstöður kerfisgreiningarinnar sýna að megin breytur sem hafa áhrif á upplifun og áhuga einstaklinga sem heimsækja náttúrusvæði á hálendinu eru magn innviða og þjónustu ásamt fjölda annarra ferðamanna. Þar sem fjöldi er áhrifa-breyta sem kemur seint inn í orsakakúrfuna er fjöldi ferðamanna ekki hentugur mælikvarði til að meta þróun ferðamannastaða. Hentugri mælikvarði er aðdráttarafl ferðamannastaða, sem nær að fanga þróun og næmni kerfis betur. Niðurstöðurnar undirstrika mikilvægi heildarskipulags og stjórnun ferðamannastaða til að koma í veg fyrir hnignun þess umhverfis sem þeir byggja afkomu sína á, og til að forðast að allir áfangastaðir ferðamanna þróist í sömu átt.

Verkefnið er hluti af stærra verkefni sem beinir sjónum að umhverfisáhrifum ferðamennsku á vinsælum gönguleiðum á hálendinu og hvenær breytingar vegna uppbyggingar innviða eru orðnar það miklar að breytt ásýnd er varanleg og ekki unnt að fara til baka, og hvaða áhrif það hefur á ferðamennsku hálendisins til langs tíma.